ความเป็นมาของประเพณีบุญเบิกบ้าน
ประเพณีการเลี้ยงผีตาปู่เป็นประเพณีความเชื่อของชาวอีสานที่มีความเกี่ยวพันธ์ต่อเนื่องกัน ประเพณีนี้เกิดขึ้นจากความเชื่อในเรื่องจิตวิญญาณที่มีอำนาจเหนือธรรมชาติ ซึ่งคนทั่วไปมักเรียกว่า “ผี” ความเชื่อเรื่องผีในสังคมท้องถิ่นของชาวอีสานมีอยู่อย่างแพร่หลายมีทั้งผีที่ร้ายและผีที่ดี ตัวอย่างของผีที่ร้ายก็ เช่น ปอป กระสือ ซึ่งผู้คนกลัวและหาทางกำจัด ส่วนผีอีกประเภทคือผีดีนั้นผู้คนให้ความเครพนับถือกราบไหว้บูชา เช่น ผีตาปู่หรือผีบ้านผีเรือน ที่มีความเชื่อว่าคอยปกป้องให้ความคุ้มครองคนในชุมชนนั้นๆ เป็นการสะท้อนให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างคนกับสิ่งเหนือธรรมชาติ อันเป็นผลให้เกิดประเพณีที่เกี่ยวข้องกับผีคือประเพณีการเลี้ยงผีตาปู่
สมัยก่อนแทบทุกหมู่บ้านในภาคอีสานจะมี “ดอนตาปู่” ซึ่งถือเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ในชุมชน โดยมีความเชื่อว่าดอนตาปู่เป็นที่อยู่อาศัยของผีบรรพบุรุษของหมู่บ้าน ตาปู่ หมายถึง วิญญาณของบรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว ปู่เป็นวิญญาณทางพ่อ ตา เป็นวิญญาณทางแม่ คนในชุมชน จึงปลูก ตูบ หรือ หอ ให้ผีตาปู่อาศัยซึ่งอาจจะมีรูปปั้นแทนหรือไม่มีก็ได้ โดยถือว่าเป็นเขตพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ ผู้ใดจะรุกล้ำหรือตัดต้นไม้แสดงวาจาหยาบคายไม่ได้ ดังนั้น ดอนตาปู่ จึงเป็นกลายเป็นป่าขนาดเล็กๆและเป็นพื้นที่ป่าสงวนของคนในชุมชนไปในตัว ในหมู่บ้านของเราเรียกว่า ศาลตาปู่ ซึ่งตั้งอยู่บริเวรหนองค่าย ศาลตาปู่มีมาตั้งแต่สมัยโบราณแล้ว
ความเชื่อเรื่องผีตาปู่
คนอีสานมีความเชื่อเรื่องผีตาปู่มานานแล้วถือว่าเป็นวิญญาณของบรรพบุรุษผู้ก่อตั้งหมู่บ้าน ความเชื่อดังกล่าวได้หยั่งลึกลงไปจิตสำนึกของลูกหลานในชุมชน และถือปฏิบัติติดต่ออย่างเคร่งครัดตลอดมา ผีตาปู่เป็นผู้รักษาหมู่บ้านให้ชาวบ้านอยู่เย็นเป็นสุข อีกทั้งยังมีการขอพรในกรณีต่างๆ ของคนในหมู่บ้าน ซึ่งชาวบ้านที่มาขอพรจะมีตั้งแต่เด็กนักเรียนจนถึงผู้สูงอายุทุกเพศทุกวัย การบนบานจะมีหลายอย่างเช่น การขอพรให้ตนเองประสบความสำเร็จในด้านการเรียน ค้าขาย หรือในการเดินทาง โดยหากสิ่งที่ตนเองขอพรนั้นประสบความสำเร็จ ก็จะมีการแก้บนตามที่ได้กล่าวไว้ เช่น การบนด้วยหัวหมู เป็ด ไก่ น้ำแดงหรือเหล้า หากเป็นเรื่องใหญ่ก็อาจจะถึงขึ้นมีการแสดงงมโหรสรรพ เช่น หมอลำ หรือภาพยนตร์ นอกจากนี้ในทุกๆเดือน 6 จะมีการทำบุญเลี้ยงผีปู่ตาเป็นประจำทุกปี โดยพิธีกรรมทั้งหมด ตั้งแต่การขอพรหรือการเซ่นไหว้ต่างๆต้องผ่าน พ่อจ้ำซึ่งเป็นผู้ติดต่อทางจิตกับผีตาปู่ ในกรณีที่มีคนในชุมชนทำในสิ่งที่สมควรผีตาปู่จะแสดงให้เห็นโดยการไปสิง หรือเข้าพ่อจ้ำ พ่อจ้ำจะมีอาการสั่นแล้วพูดอะไรออกมาชัดเจนว่าใครทำอะไรผิดผีตาปู่ ให้รีบแก้ไขโดยการนำดอกไม้ ธูปเทียน ไปบอกกล่าวเพื่อขอขมา
พิธีเลี้ยงศาลตาปู่หรือชาวบ้านเรียกว่าพิธีเลี้ยงบ้าน จะทำกันในเดือน 6 พ่อจ้ำจะประกาศให้ลูกบ้านเตรียมข้าวปลาอาหาร และให้เอาหญ้าคามัดแทนวัว ควาย เป็ด ไก่ และคน ให้ครบตามจำนวนของแต่ละครอบครัว โดยนำไปรวมกันบริเวณพิธีที่ศาลตาปู่ จากนั้นพ่อจ้ำก็จะเป็นผู้นำประกอบพิธีเสี่ยงทายดินฟ้าอากาศรวมทั้งเหตุเภทภัยที่อาจเกิดขึ้นกับหมู่บ้าน หลังเสร็จพิธีดังกล่าวชาวบ้านก็จะแบ่งข้าวปลาอาหารไปกินเพื่อเป็นสิริมงคล
การเสี่ยงทาย
หลังจากการทำพิธีเลี้ยงตาปู่เสร็จจะมีการเสี่ยงทายฟ้าฝนขึ้น ด้วยวิธีการที่แตกต่างกันไปในแต่ละชุมชนหมู่บ้านของเราใช้วิธีการจุดบั้งไฟ เป็นต้น
